کشش و کوشش در آثار عطّار نیشابوری

«کشش» و «کوشش» دو مفهوم اساسی و محوری در حوزه­ی «عرفان و تصوّف» است. بسیاری از صوفیان مطرح و اثرگذار در عرفان اسلامی، در مسیر و طیّ «سلوک عرفانی»، اصالت را به «کوشش»، مجاهده و تلاش سالک و مرید داده و جذبه و «عنایت» را فرع بر آن دانسته اند. برخی دیگر از صوفیان بزرگ، نظیر مولانا، اصالت را به «کشش» داده و گفته اند : اگر «عنایت» و «جذبه» نباشد، کوشش سالک و مرید راه به جایی نمی‌برد. در این میان، عطّار که به نوعی سر سلسله­ی «عرفان و تصوّف» خراسان بزرگ است، معتقد است سالک بایستی در مسیر عرفان علی­الدّوام سیر و پویه و تلاش کرده و با مجاهده و کوشش در جذبه­ی الهی تن شوید و تا پایان عمر و این تلاش و مشاهده لاینقطع ادامه دارد و هیچ گاه این تکلیف از سالک الی الله ساقط نمی­گردد.